PROJEKTY ZREALIZOWANE

prace naukowo-badawcze 

           Badania naukowe Instytutu od momentu jego powstania koncentrują się na problematyce ukrainoznawczej: dziejach Ukrainy, stosunkach polsko-ukraińskich, kwestii mniejszości narodowych i wyznaniowych w obu krajach, a także wielorakich związkach Polaków z Ukraińcami i innymi narodami Europy Środkowej i Wschodniej.

           Na początku lat 90. XX w. zrodziło się silne zapotrzebowanie na takie badania. Był to bowiem okres intensywnych zmian politycznych w Polsce i w Europie Wschodniej. Dla nauki historycznej i innych nauk społecznych, zwłaszcza w zakresie szeroko pojętego ukrainoznawstwa, był to okres przełomowy. Badacze bez przeszkód zaczęli wyjeżdżać do ukraińskich archiwów i bibliotek. W Polsce powstało zapotrzebowanie na wiedzę o najbliższym sąsiedzie, z którym od początku państwowości polskiej utrzymywane były ścisłe kontakty, a od połowy XIV w. większa lub mniejsza część ziem ukraińskich, podobnie jak białoruskich i litewskich, wchodziła w skład Korony Królestwa Polskiego, a następnie wspólnego organizmu państwowego – Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

         Podejmowane przez Instytut tematy badawcze dotyczą głównie stosunków polsko-ukraińskich na przestrzeni wieków, dziejów polsko-ukraińskiego pogranicza etnicznego, wspólnego dziedzictwa kulturowego, a także przeszłości i teraźniejszości Kościoła greckokatolickiego w Polsce i Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie. Dotychczasowym efektem badawczym Instytutu jest szereg polsko-ukraińskich projektów naukowych i edukacyjnych, międzynarodowych konferencji i seminariów naukowych, a także wydanie drukiem ponad 90 monografii, prac zbiorowych, zbiorów dokumentów, bibliografii, wspomnień i czasopism naukowych.

PROJEKTY (ZADANIA PUBLICZNE) ZREALIZOWANE w 2023 ROKU

POZOSTALI POZA NIEPODLEGŁĄ OJCZYZNĄ. POLACY NA UKRAINIE W WARUNKACH SOWIECKIEGO TOTALITARYZMU 1918-1991

Projekt finansowany jest w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”

(umowa nr 0115/NPRH7/H11/86/2018 z dnia 11 grudnia 2018 r.)

I. Cel badań projektu:

Celem projektu jest prześledzenie losów autochtonicznej ludności polskiej na Ukrainie Naddnieprzańskiej, czyli terytorium które po rewolucji październikowej w Rosji i klęsce ukraińskich usiłowań niepodległościowych, weszło w skład podlegającej reżimowi w Moskwie – Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej. Ludność ta nie zdecydowała się po 1918 r. na repatriowanie do odrodzonej Polski, ale podzieliła losy narodu ukraińskiego i innych narodowości w tej republice. Po pierwszym okresie tzw. eksperymentu leninowskiej polityki narodowościowej, ludność polska została poddana forsownej ateizacji, doświadczyła kolektywizacji rolnictwa, zjawiska masowego głodu, wywózek i różnych represji, m.in. w ramach tzw. „operacji polskiej. Władze komunistyczne cały czas dążyły do jej depolonizacji (poprzez forsowną językową rusyfikację) i wreszcie fizycznego pozbycia się społeczności polskiej z terenu republiki. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej żyjąca tam ludność polska przetrwała wojnę i okupację niemiecką, a następnie jej udziałem stały się konsekwencje powojennej polityki Stalina i kolejnych ekip władzy moskiewskiej pod kierunkiem przywódców ZSRR: Chruszczowa, Breżniewa, Andropowa, Czernienki i Gorbaczowa. W projekcie pragniemy zwrócić uwagę zwłaszcza na wschodnie obwody Ukrainy. Końcową datą realizowanych w projekcie badań jest rok 1991, kiedy to Ukraina po rozpadzie ZSRR uzyskała niepodległość.

Materiał badawczy zamierzamy uzyskać drogą kwerend archiwalnych w postaci kopii znajdujących się tam dokumentów. Kopie te po zakończeniu projektu zostaną zdeponowane w bibliotece Instytutu i będą udostępniane wszystkim zainteresowanym. Natomiast najbardziej reprezentatywne dokumenty zostaną opracowane naukowo i wydane drukiem.

II. Ramy chronologiczne projektu:

Projekt obejmował będzie lata 1917-1991. Wspomniany okres zostanie podzielony na następujące podokresy historyczne:

– lata 1917-1939;

– lata 1939-1945;

– lata 1945-1991.

III. Dziedziny życia społecznego Polaków będące przedmiotem analizy w projekcie:

Przedmiotem analizy w projekcie będą następujące dziedziny życia społecznego Polaków na Ukrainie:

– położenie prawno-polityczne (analiza ustawodawstwa ogólnoradzieckiego i republikańskiego USRR);

– represje wobec ludności polskiej na Ukrainie Radzieckiej;

– przejawy oporu społeczności polskiej wobec totalitaryzmu sowieckiego i niemieckiego;

– próby aktywności społeczności polskiej na polu politycznym;

– szkolnictwo i oświata (wykorzystywanie programów szkolnych w celach propagandy komunistycznej);

– życie kulturalne ludności polskiej (teatr, chóry amatorskie, biblioteki, kluby kultury);

– życie religijne, ateizacja;

– Polacy w życiu gospodarczym państwa totalitarnego;

– życie codzienne ludności polskiej w miastach i na wsi;

– współżycie z Ukraińcami oraz Rosjanami, Białorusinami, Żydami i Niemcami.

IV. Zespół realizujący projekt:

1) Dr Stanisław Stępień – historyk dziejów najnowszych, kierownik projektu, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu;

2) Dr Anna Siciak – historyk kultury XIX i XX wieku, bibliograf, bibliotekoznawca;

3) Mgr Bogumiła Kowal – historyk, archiwista;

4) Mgr Anna Zelwak – filolog ukrainista, tłumacz;

5) Lic. Ludmiła Kozłowska – filolog ukrainista, tłumacz;

6) Mgr Ryszard T. Łamasz – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna projektu.

Współpracownicy zagraniczni:

1) Prof. dr Jewhen Sinkewycz – historyk (Czerkaski Narodowy Uniwersytet im. B. Chmielnickiego w Czerkasach);

2) Prof. dr Ołeksandr Rublow – historyk (Instytut Historii Ukrainy NANU w Kijowie);

2) Doc. dr Ołeh Pawłyszyn – historyk (Wydział Historyczny Narodowego Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie);

V. Główne zadania badawcze realizowane w projekcie:

1. Kwerendy w archiwach ukraińskich w celu pozyskania kopii dokumentów obrazujących życie społeczne ludności polskiej na Ukrainie;

2. Przekład dokumentów zebranych w archiwach ukraińskich z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język polski;

3. Opracowanie naukowe zebranych dokumentów;

4. Zdeponowanie zabranych dokumentów w Bibliotece PWIN i udostępnianie ich zainteresowanym badaczom;

5. Opublikowanie drukiem najbardziej reprezentatywnych pod względem merytorycznym dokumentów w instytutowej serii wydawniczej Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, z podziałem w następujących przedziałach czasowych:

1) cz. 1: Lata 1917-1939 (planowane 3 tomy);

2) cz. 2: Lata 1939-1945 (planowane 2 tomy);

3) cz. 3: Lata 1945-1991 (planowany 1 tom).

6. Skany 300. najciekawszych dokumentów

7. 1000 metryczek zebranych dokumentów dostępnych w bibliotece PWIN.

W 2023 roku w ramach Programu Dotacyjnego
Biura Niepodległa „Powstanie Styczniowe 1863 - 1864”
Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu
zrealizował zadanie pn.

Opis projektu w PDF

Powstańcy Styczniowi w Przemyślu i okolicy – Wystawa

Powstańcy Styczniowi w Przemyślu i okolicy – Katalog

PROJEKTY (ZADANIA PUBLICZNE) ZREALIZOWANE w 2021 ROKU

REPRESJE LUDNOŚCI POLSKIEJ NA WOŁYNIU

PRZEZ „PIERWSZYCH” SOWIETÓW

W LATACH 1939-1941”

Projekt nr 267 dofinansowany przez Fundację Lanckorońskich

Celem projektu było zabranie i opublikowanie drukiem ok. 200 kopii dokumentów obrazujących represje na ludności polskiej, dokonywane przez Sowietów, po ich wkroczeniu na wschodnie ziemie II Rzeczypospolitej 17 września 1939 r., ze szczególnym uwzględnieniem terenu Wołynia. W tym celu od początku projektu prowadzona była kwerenda w:

1) Państwowym Obwodowym Archiwum w Łucku;

2) Państwowym Obwodowym Archiwum w Równem.

Zebrane tam kopie dokumentów były przepisywane, tłumaczone z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język polski, a następnie opracowywane krytycznie. Po takim przygotowaniu były udostępniane w Bibliotece Instytutu zainteresowanym badaczom (tak w postaci kopii archiwalnych, jak i w wersji tłumaczonej na język polski), a najciekawsze z nich po opatrzeniu przypisami objaśniającymi i bibliograficznymi były przygotowywane do druku.

Projekt realizowany był przez zespół merytoryczny:

1) Dr hab. Stanisław Stępień prof PWSW – kierownik projektu;

2) Dr Anna Siciak;

3) Mgr Bogumiła Kowal;

4) Mgr Anna Zelwak;

5) Lic. Ludmiła Kozłowska.

Część administracyjno-techniczną projektu obsługiwali:

1) Mgr Ryszard T. Łamasz;

2) Mgr Henryk Lasko.

Efektem końcowym projektu było opublikowanie ok. 100 dokumentów w 3 tomie publikacji Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów.

Opublikowane dokumenty przyczynią się do poszerzenia naszej wiedzy o losach Polaków i polskiego dziedzictwa kulturowego na byłych Kresach Wschodnich, a także pokażą, iż polityka sowiecka przyczyniła się do wzbudzenia wśród miejscowej ludności ukraińskiej negatywnego stosunku do Polaków na Wołyniu.

PROJEKTY (ZADANIA PUBLICZNE) ZREALIZOWANE w 2020 ROKU

PROJEKT I.

LUDNOŚĆ POLSKA NA WOŁYNIU I W GALICJI WSCHODNIEJ

PODCZAS OKUPACJI PRZEZ „PIERWSZYCH” SOWIETÓW

W LATACH 1939-1941”

Projekt nr 254 dofinansowany przez Fundację Lanckorońskich

1. Projekt realizowano w okresie:

od 1 maja do 31 grudnia 2020 r. (8 miesięcy).

2. Opis realizacji projektu.

Projektu nr 254 pt. Ludność polska na Wołyniu i w Galicji Wschodniej podczas okupacji przez „pierwszych” Sowietów w latach 1939-1941 był projektem badawczym (naukowym) i wydawniczym. Poległ na zebraniu w archiwach ukraińskich kopii 200 dokumentów ukazujących losy ludności polskiej po włączeniu Kresów Wschodnich w skład ZSRR. Zakres chronologiczny zebranych dokumentów obejmował okres od wkroczenia Armii Czerwonej na wschodnie tereny Polski (IX 1939 r.) do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej (VI 1941 r.). Szczególną uwagę zwróciliśmy przede wszystkim na wydarzenia na obszarze byłego województwa wołyńskiego, gdzie władze radzieckie w szczególny sposób przystąpiły do niszczenia polskości, wywózek ludności w głąb ZSRR oraz niszczenia polskiej kultury i sztuki. W przyszłości zamierzamy objąć badaniami również 3 wschodnie województwa dawnej Rzeczypospolitej: lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Badania byłego województwa wołyńskiego ze stolicą w Łucku w odniesieniu do wspominanego okresu są dopiero w stadium początkowym. Znacznie więcej wiemy o losach tamtejszej ludności polskiej w okresie późniejszym, czyli w czasach okupacji niemieckiej, kiedy to doszło do masowych represji w stosunku do Polaków ze strony Ukraińskiej Powstańczej Armii.

W odniesieniu do Wołynia i Galicji Wschodniej pozyskano dokumenty dzięki przeprowadzeniu kwerend w następujących archiwach ukraińskich:

1) Państwowym Obwodowym Archiwum w Łucku;

2) Państwowym Obwodowym Archiwum w Równem;

3) Branżowe Archiwum Państwowe Służby Bezpieczeństwa Ukrainy w Kijowie.

4) Centralne Archiwum Państwowe Wyższych Organów Władzy i Rządu Ukrainy w Kijowie.

Okres okupacji ziem wschodnich Rzeczypospolitej od września 1939 r. aż do ataku Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. był to czas represji wymierzonych w ludność polską. Objęły one swoim zasięgiem zarówno polityków i wojskowych, księży, ziemian jak również uciekinierów spod okupacji niemieckiej oraz zwykłą ludność cywilną. Tysiące osób aresztowano bądź zesłano na Sybir w trakcie czterech wywózek (10 lutego 1940; 13-14 kwietnia1940; maj - lipiec 1940; maj - czerwiec 1941). W 1941 r. NKWD wymordowało kilka tysięcy więźniów przetrzymywanych w więzieniach wołyńskich i galicyjskich. Wśród dokumentów, które uzyskano z archiwów ukraińskich istotne są nie tylko akta sądowe represjonowanych Polaków, ale również uchwały, instrukcje, wskazówki, dyrektywy centralnych władz sowieckich dotyczące postępowań z osobami zakwalifikowanymi jako niebezpieczne dla nowego reżimu, czyli byłych polskich wojskowych, funkcjonariuszy państwowych i osadników. W ramach zrealizowanego projektu, poprzez udostępnienie szerokiemu gronu odbiorców zebranych dokumentów, ukazać politykę władz sowieckich, jako zmierzającą do zatarcia wszelkich śladów polskości na zajętych terenach poprzez niszczenie polskich zabytków kultury i prób czyszczenia Wołynia z ludności polskiej przez organizację wywózek, rozpoczętą w lutym 1940 r.

Głównym efektem projektu było wydanie drugiego tomu edycji źródłowej pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów, Przemyśl 2020. W 2019 r. dzięki dofinansowaniu przez Fundację Lanckorońskich ukazał się pierwszy tom tej publikacji.

3. Zespół realizujący projekt.

ZESPÓŁ MERYTORYCZNY:

1) Dr hab. Stanisław Stępień – historyk, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu, ma za sobą liczne kwerendy w archiwach ukraińskich (również francuskich i niemieckich). Jest on autorem ponad 150 prac i artykułów naukowych z dziedziny szeroko pojętych stosunków polsko-ukraińskich, a także redaktorem 14 tomów edycji dokumentów Polacy na Ukrainie, pięciu tomów studiów zbiorowych prac naukowych pt. Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa oraz pierwszego tomu edycji dokumentów ukazujących losy ludności polskiej w województwie wołyńskim i w Galicji Wschodniej okupowanych przez armię radziecką w latach 1939-1941 pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów.

2) Dr Anna Siciak – historyk kultury, sekretarz naukowy Instytutu, autorka szeregu prac z zakresu kultury XIX i XX w. na Kresach Wschodnich;

3) Mgr Bogumiła Kowal– historyk, autorka prac z zakresu problematyki regionalnej i historii kultury;

4) Mgr Anna Zelwak – filolog ukrainista, tłumacz.

5) Lic. Ludmiła Kozłowska – filolog ukrainista i rusycysta, tłumacz.

CZYNNOŚCI ADMINISTRACYJNO-TECHNICZNE:

1) Mgr Ryszard T. Łamasz – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna.

2) Mgr Henryk Lasko – informatyk.

4. Sposób promocji.

Szczegółowe informacje o realizowanym projekcie i jego efektach znajdą się na łamach wydawanego corocznie przez Instytut „Biuletynu Ukrainoznawczego” oraz na stronie internetowej www.pwin.pl.

PROJEKT II.

UPOWSZECHNIANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

PODKARPACKICH WSI I MIASTECZEK NA PRZESTRZENI WIEKÓW

Projekt zrealizowany został w ramach zadania publicznego „Dziedzictwo kulturowe”

Mecenat kulturalny - II edycja. Dofinansowano z budżetu Województwa Podkarpackiego

(umowa nr DO-III.616.15.2020 z 21 września 2020 r.)

1. Zadanie zrealizowane zostało w okresie:

od 1 września do 15 listopada 2020 r. (3 miesiące).

2. Opis zadania:

Zadanie publiczne pt. Upowszechnianie dziedzictwa kulturowego podkarpackich wsi na przestrzeni XVII – XX w. polegało na zebraniu i opracowaniu materiałów dotyczących regionalnego dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich w powiecie lubaczowskim, z uwzględnieniem zarówno lokalnego folkloru, jak również zabytków i dziedzictwa kulturowego regionu Podkarpacia. Przez zrealizowane zadanie wspieramy inicjatywę zmierzającą do rozwoju wiedzy o dziedzictwie kulturowym wsi powiatu lubaczowskiego. Jednocześnie promujemy całe województwo podkarpackie poprzez ukazanie szerokiemu gronu odbiorców szczególnej specyfiki tego regionu, jego zróżnicowania kulturowego. Wykonane badanie i dokumentowanie przeszłości podkarpackich wsi, lokalnych tradycji i zwyczajów umożliwia chronienie od zapomnienia chociaż części lokalnego dziedzictwa.

Zrealizowane zadanie składało się z następujących etapów wykonanych prac:

1) przeprowadzenie kwerend archiwalnych w Archiwum Państwowym w Przemyślu, Archiwum Państwowym w Rzeszowie, Archiwum Narodowym w Krakowie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Bibliotece Książąt Czartoryskich w Krakowie; uzyskanie kopii 100 dokumentów (w tym wykonanie kopii map katastralnych wsi powiatu lubaczowskiego i udostępnienie ich lokalnej prasie do popularyzowania walorów turystycznych Podkarpacia;

2) przeprowadzenie kwerend w bibliotekach woj. podkarpackiego oraz Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie i Bibliotece Narodowej w Warszawie celem skompletowania kopii książek, czasopism i artykułów o dziedzictwie kulturalnym wsi powiatu lubaczowskiego (ok. 200 kopii);

3) przepisanie i opracowanie treści zebranych dokumentów pod względem technicznym celem udostępnienia ich w Bibliotece Instytutu dla wszystkich zajmujących się promocją Podkarpacia, w tym dziennikarzom prasy lokalnej, studentom, a także historykom (do wykorzystania przy pisaniu artykułów popularyzujących walory turystyczne Województwa Podkarpackiego);

4) opracowanie naukowe i selekcja materiału ilustracyjnego w celu udostępnienia ich do celów promocyjnych Podkarpacia;

5) sporządzenie dokumentacji fotograficznej lokalnych zabytków znajdujących się na terenie współczesnego powiatu lubaczowskiego, celem ich udostępnienia w lokalnej prasie do wykorzystania przy pisaniu artykułów popularyzujących walory turystyczne Podkarpacia;

6) zorganizowanie w Południowo-Wschodnim Instytucie Naukowym w Przemyślu 6 odczytów dotyczących dziejów obszaru wchodzącego w skład obecnego powiatu lubaczowskiego, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki zróżnicowania kulturowego, na podstawie materiałów uzyskanych z kwerend (treści tych odczytów udostępnione są na stronie internetowej PWIN www.pwin.pl);

7) udostępnienie w Bibliotece PWIN całości uzyskanych z kwerend materiałów wszystkim zainteresowanym powyższą problematyką;

8) opracowanie części uzyskanych materiałów i wydawnictwie w formie książki autorstwa Bogumiły Kowal i Władysława Szyka pt. Nowa Grobla. Dzieje galicyjskiej wsi.

3. Zespół realizujący projekt:

KIEROWNIK PROJEKTU:

–  dr hab. Stanisław Stępień – historyk, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu. Jest on autorem ponad 200 prac i artykułów naukowych z dziejów Polski, pogranicza polsko-ukraińskiego oraz pojętych stosunków polsko-ukraińskich, a także redaktorem 14 tomów edycji dokumentów Polacy na Ukrainie (1917-1991), pięciu tomów studiów zbiorowych prac naukowych pt. Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa oraz dwóch edycji dokumentów obrazujących losy ludności polskiej w województwie wołyńskim pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów.

REALIZATORZY PROJEKTU:

1) dr Anna Siciak – historyk kultury, sekretarz naukowy Instytutu, autorka szeregu prac z zakresu kultury XIX i XX w. Przemyśla, regionu oraz Kresów Wschodnich;

2) mgr Bogumiła Kowal – historyk, autorka prac z zakresu problematyki regionalnej i historii kultury;

3) inż. Władysław Szyk – samorządowiec, inżynier rolnik (absolwent Akademii Rolniczej w Krakowie oraz studiów podyplomowych UMCS Filia w Rzeszowie w zakresie europeistyki);

4) mgr Anna Zelwak – filolog ukrainista, tłumacz;

5) mgr Henryk Lasko – informatyk.

6) mgr Ryszard T. Łamasz – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna i administracyjna

4. Efekty projektu:

1) kwerendy archiwalne i biblioteczne przeprowadzone w celu zgromadzenia materiałów dotyczących przeszłości i współczesności miejscowości Nowej Grobli i okolicznych wsi na terenie Lubaczowszczyzny;

2) naukowe opracowanie zebranych dokumentów;

3) przygotowanie i udostępnienie on-line 6 odczytów mających na celu ukazanie przeszłości i walorów turystycznych Nowej Grobli i innych podkarpackich wsi.

Teksty odczytów w pdf:

a) Odczyt 1,

b) Odczyt 2,

c) Odczyt 3,

d) Odczyt 4,

e) Odczyt 5,

f) Odczyt 6;

4) udostępnianie zabranych materiałów badaczom regionalnym, dziennikarzom, studentom, nauczycielom, turystom i innym osobom interesującym się dziedzictwem kulturowym Województwa Podkarpackiego;

5) wydanie drukiem zebranych i opracowanych materiałów w przygotowanej przez mgr Bogumiłę Kowal i inż. Władysława Szyka publikacji pt. Nowa Grobla. Dzieje galicyjskiej wsi.

5. Sposób promocji.

Szczegółowe informacje o realizowanym programie i jego efektach zostaną znajdą się na łamach wydawanego corocznie przez Instytut „Biuletynu Ukrainoznawczego” oraz na stronie internetowej www.pwin.pl.

Nowa Grobla. Dzieje galicyjskiej wsi

Bogumiła Kowal, Władysław Szyk, Przemyśl 2020, s.262.