1933, 15 październik, Charków – Zeznania Bolesława Skarbka na temat jego działalności wywiadowczej.

 

 

Protokół zeznań

Skarbka-Szackiego Bolesława

z dnia 15 października 1935 r.

 

 

            Pytanie: w jakim kierunku przebiegała najaktywniejsza działalność POW w tym okresie czyli w latach 1932-1933 r.

            Odpowiedź: jak już zeznawałem, działalność POW w tym okresie nabrała szczególnego natężenia w związku ze wzmożonymi przygotowaniami do interwencji.

            W celu ukierunkowania działalności POW w ZSRR stosowano różne środki, które były niezbędne do wszechstronnego przygotowania gruntu pod interwencję. Dlatego waga działalności wywiadowczej znacznie wzrosła i sama działalność POW przebiegała w tym kierunku.

            Zadania POW w zakresie działalności wywiadowczej były podporządkowane planom dowództwa wojskowego II oddziału sztabu generalnego, który celem opracowania planów interwencji i dobrania odpowiedniego momentu do jego realizacji, wymagał od nas pełnej informacji na temat:

1) politycznej sytuacji w kraju (żądano danych o politycznej sytuacji w Partii, pracy rządu, nastrojach wśród klasy robotniczej, kołchoźników, inicjatywy prywatnej itp.);

2) sytuacji gospodarczej, a mianowicie: wykonania programów industrializacji, zaadoptowania nowej techniki (szczególnie w fabrykach o znaczeniu militarnym), wzrostu budownictwa kołchozowego i trudnościach w jego realizacji;

3) sytuacji militarnej (dane o sytuacji Armii Czerwonej, uzbrojeniu, przygotowaniu wojennym, o stanie moralnym oraz pracy dobrowolnych towarzystw TSOAWIACHIM-u).

            Stosując się do tych żądań organizowaliśmy działalność wywiadowczą w ZSRR, a w szczególności we Lwowie, przedstawiające dla interesantów szczególną wagę pod względem strategicznym i taktycznym. Jako punkt obrony w ZSRR.

            Działalność wywiadowcza prowadzona była na odcinku politycznym, ekonomicznym a szczególnie szpiegostwa wojskowego.

            Wespół z działalnością wywiadowczą organizowano punkty oporu celem działań partyzanckich i dywersyjnych. W zakres zadań organizacji wchodziła działalność propagandowa i organizowanie szkodnictwa, szczególnie na odcinku budownictwa kulturalnego.

            Celem zrealizowania wymienionych punktów, stworzono w Kijowie trzy wydziały POW:

1) sektor wywiadowczy, kierowany przez Mychajłowa,

2) sektor organizowania punktów oporu, kierowany przez Sochackiego,

3) sektor propagandy, kierowany przez Politura.

            Kierownictwo naczelne znajdowało się w moich rękach.

Pytanie: w jaki sposób w tym okresie zorganizowana była działalność wywiadowcza: kto brał w niej udział, jakie materiały zostały przekazane oraz kto, jak i gdzie je przekazywał?

            Odpowiedź: działalność wywiadowcza zorganizowana była zgodnie z koncepcją Polskiego Sztabu Generalnego. Kierował nią, przeszkolony przez II oddział, Mychajłow, który przybył do Związku Radzieckiego pod płaszczykiem oddanego komunisty.

            Rozmawiając ze mną Mychajłow zapoznał mnie z postawionymi przed nim zadaniami w zakresie wywiadu i prosił o wskazanie osób, które najlepiej wywiązałyby się z tych zadań.

            Wymieniłem nazwiska Dobrzyńskiego, Sandzkiego i Grodeckiego, jako osób, które prowadziły wykłady i zajęcia polityczne w jednostkach 14 korpusu strzeleckiego GPU. W zakresie szpiegostwa politycznego obiecałem Mychajłowowi dopomagać osobiście.

            Na pytanie, w jaki sposób Mychajłow ma zamiar dostarczyć do Polskie zdobyte materiały, odpowiedział, że jest bezpośrednio związany z konsulatem polskim w Kijowie, który zobowiązany jest do finansowania jego wywiadowczej działalności oraz przekazywania jego korespondencji.

            Stosując się do moich rad Mychajłow związał się z Dobrzyńskim, Snadzkim i Grodeckim, którzy wyrazili swoją zgodę na współpracę z nim i dostarczanie materiałów o charakterze wywiadowczym.

            Materiały na temat sytuacji poszczególnych oddziałów Armii Czerwonej zdobywano nie tylko w Kijowie. Dobrzyński, prosił mnie jako dyrektora Instytutu, o wysłanie go w delegację, informując że jedzie wykonywać zadania Mychajłowa. Przypominam sobie jego wyjazd do Berdyczowa. Informując mnie o przebiegu działalności wywiadowczej, że otrzymał materiały na temat sytuacji oddziałów przygranicznych z rejonu nowogrodzko-wołyńskiego i szepetowskiego. Kto konkretnie dostarczał Mychajłowowi te materiały – nie pamiętam.

            Przy pomocy Dobrzyńskiego, Mychajłow realizował zadania II oddziału Sztabu Generalnego, zdobywając informacje na temat unowocześniania uzbrojenia, wprowadzanych nowych technologii, nastrojów dowództwa itp.

            Dobrzyński informował mnie, że dostarczał Mychajłowowi informacje na temat doskonalenia Armii Czerwonej, ośrodków odgazowywania miejscowości, udoskonaleń w zakresie maskowania. Jednocześnie informował on, że wydatki związane ze zdobywaniem informacji, pokrywane są przez Mychajłowa. Pieniądze otrzymywali Dobrzyński i Snadzki. Jaką sumę wydał na to Mychajłow – nie wiem.

            Mychajłow potwierdził, że otrzymywał różne materiały od Dobrzyńskiego i informował, że przekazał je do konsulatu, celem wysłania do II oddziału Polskiego Sztabu Generalnego.

            Materiały, charakteryzujące trudności gospodarcze wsi, wynikłe z zaostrzonej walki klasowej i oporu kułactwa, opracowywał Grodecki. Mychajłow poinformował, że Grodecki sporządził tabelę śmiertelności we wsiach ukraińskich, którą Mychajłow wysłał do Polski. Za tę pracę – jak twierdził – kupił Grodeckiemu garnitur.

            Przechodzę teraz do szpiegostwa politycznego.

            Głównym źródłem informacji o charakterze politycznym byłem ja – Skarbek-Szacki. Wykorzystywałem w tym celu swe służbowe stanowisko - odpowiedzialnego pracownika Komitetu Partyjnego.

Ogólną charakterystykę sytuacji politycznej na Ukrainie w świetle samokrytyki przyniosła III Wszechukraińska Konferencja Partyjna, w pracach której brali udział Mołotow i Kaganowicz[1].

            W mieszkaniu Mychajłowa pokazałem mu Biuletyn III Wszechukraińskiej Konferencji, zastrzeżony jedynie dla najwyższych członków Partii.

            Mychajłowa szczególnie interesowały referaty Kosiora i Kaganowicza, które zamieszczone były w tym Biuletynie. Mychajłow sporządził z nich notatki i wysłał je wyżej wymienioną drogą. Z problemów życia partyjnego poinformowałem Mychajłowa o lutowym plenum KC KP(b)U z udziałem sekretarzy Komitetu Rejonowego, na którym podstawowym zagadnieniem było zapoznanie się z historyczną decyzją KC KP(b)U WKP(b) o wzmocnieniu kierownictwa Ukraińskiej Organizacji Partyjnej w trzech najważniejszych okręgach Ukrainy, celem likwidacji opóźnień w przebudowie gospodarki wiejskiej na Ukrainie[2].

            Czy Mychajłow wykorzystał te informacje - nie wiem.

            Mychajłow odwiedzał mnie w Komitecie Partyjnym celem zapoznania się z materiałami, których nie wolno było wynosić z budynku Komitetu Partyjnego. Stworzyłem mu sprzyjającą okoliczność, wychodząc ze swego gabinetu zamykając za sobą drzwi na „zamek angielski”. W tej sytuacji Mychajłow przygotowywał notatki o sytuacji w kijowskich zakładach przemysłowych, celem przekazania ich do konsulatu ze ściśle tajnego listu kijowskiego Komitetu Miejskiego do sekretarzy komitetów fabrycznych i grup o niewykonaniu planów przemysłowo-finansowych przez kijowskie zakłady, o przyczynach niepowodzeń i sposobach ich likwidacji.

            Mychajłow szczególnie interesował się sytuacją zakładów pracujących na zamówienie ministerstwa obrony narodowej. W ich liczbie był także kijowski Zakład Mechaniczny „Bolszewik”, znajdujący się w fazie rozbudowy. Dla bardziej szczegółowego zapoznania się z sytuacją wewnętrzną w zakładzie, zaproponowałem zorganizować wzajemne kierownictwo zakładu „Bolszewik” i Instytutu Kultury Polskiej. Posunięcie to było zaplanowane pod względem realizacji tego planu. Do udziału opracowania planu działalności kulturalnej w fabryce, oddelegowano Snadzkiego i Dobrzyńskiego.

            Wyjazdy do zakładu wykorzystywano oczywiście w celach POW – zbierania danych o rozbudowie, wypełnianiu planu finansowego i nastrojach robotników. Co dokładnie ze zdobytych materiałów wykorzystał Mychajłow – nie wiem.

            Osobiście pomogłem Mychajłowowi, zapoznać się z pracą zakładu elektrycznego, który znajdował się wówczas w rozbudowie. Oddelegowałem w tym celu Mychajłowa do tego zakładu.

            W celu zapoznania Mychajłowa z polityczno-gospodarczą sytuacją okręgu kijowskiego (szczególnie rejonów przygranicznych), do jego dyspozycji statystyczne zestawienie sporządzone prze Komitet Okręgowy. Nie ograniczałem się tylko do przekazywania Mychajłowowi dokumentów na piśmie, ale stwarzałem mu też możliwość zaznajomienia się z sytuacją w terenie przez wysyłanie jego na delegacje.

            Mychajłow dwukrotnie wyjeżdżał do polskiego rejonu marchlewskiego na Wołyniu. Oprócz tego wyjeżdżał on do Moskwy i Charkowa, w celu zmiany jego przynależności partyjnej z KPZU do WKP(b). Wyjazdy te wykorzystywał on w celu spotkań z członkami POW – Bratkowskim w Moskwie i Klenowiczem w Charkowie. W 1933 r. Mychajłow poinformował mnie, że koniecznie musi udać się do Charkowa w celu wyjaśnienia kwestii zdemaskowania UWO, z którą był powiązany.

            W Październiku 1932 r. przyjechałem z Kijowa do Czernichowa, celem zorganizowania tamtejszego komitetu partyjnego. W związku z moim wyjazdem, pomogłem Mychajłowowi otrzymać delegacje od kierownika Wydziału Mniejszości Narodowych Komitetu Partyjnego w Kijowie – Boruha Hubermana.

            Ze środków pomocnych dla Mychajłowa w zdobywaniu informacji na temat działaczy organizacji partyjnej, pozwoliłem Mychajłowowi uczestniczyć w wizytach tow. Filenki w moim mieszkaniu. Zapoznałem go z - odwiedzającym mnie w moim gabinecie - kierownikiem Wydziału Kulturalno-Oświatowego Komitetu Okręgowego – Senczenką, a na wieczorze w Domu Kultury Polskiej w związku z objęciem kierownictwa Instytutu nad zakładem „Bolszewik” z sekretarzem komitetu miejskiego – Markitanem.

            Podsumowując wyniki organizacji praktycznej działalności POW w zakresie szpiegostwa w wymienionym okresie stwierdzam, że osiągnąwszy określony poziom w swych rezultatach, dały one bardzo cenne informacje dla Polskiego Sztabu Generalnego i przyniosły ogromne szkody obronności ZSRR. To właśnie uczyniły te informacje.

 

B. Skarbek

[podpis odręczny]

 

Przesłuchiwał:

SPO

Bordon

[podpis odręczny]

 

Oryginał, rękopis w języku rosyjskim.

DACUO, fond 8840, op. 3, spr. 3298, ark. 32-40.