PROJEKTY REALIZOWANE

WOŁYŃ I GALICJA

ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW” (1939-1941).

LOSY LUDNOŚCI I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Nazwa zadania:

WOŁYŃ I GALICJA ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW”(1939-1941). LOSY LUDNOŚCI
I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Projekt finansowany z budżetu państwa w ramach konkursu
Ministra Spraw Zagranicznych RP „Dyplomacja Publiczna 2024”

Wartość finansowania:96.000,00 zł

Krótki opis zadania

Zadanie publiczne

finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP

w konkursie „Dyplomacja publiczna 2024”

Priorytet III.: Polska silna swoją wielowiekową historią

i wielokulturowym dziedzictwem. Upowszechnianie wiedzy o Polsce

ze szczególnym uwzględnieniem najnowszej historii Polski

Projekt realizowany jest od 15 kwietnia do 15 grudnia 2024 r.

I. Cel badań projektu:

Celem projektu są działania na rzecz tworzenia pozytywnego klimatu do realizacji zadań polskiej polityki zagranicznej oraz wzmacniania pozytywnego wizerunku Polski wśród społeczeństwa Ukrainy. Realizując projekt pragniemy przybliżyć Polakom i Ukraińcom tragiczny okres w dziejach obu narodów, jakim była zrealizowana w oparciu o pakt Ribbentrop–Mołotow sowiecka okupacja Wołynia w latach 1939–1941. Był to tzw. okres „pierwszych Sowietów”, który charakteryzował się niemal powszechnymi represjami wobec polskiej i ukraińskiej inteligencji, posłów do polskiego parlamentu, działaczy partii demokratycznych, duchownych Kościołów rzymskokatolickiego i prawosławnego. Na porządku dziennym były aresztowania, wywózki w głąb ZSRR, rozpalanie wzajemnej nienawiści między oboma narodami, przedstawianie Polaków, jako odwiecznych wrogów i wyzyskiwaczy narodu ukraińskiego, „złodziei ukraińskiej ziemi”. Zawiodły wówczas nadzieje Ukraińców, że nowy reżim potraktuje ich jako gospodarzy zajętych terenów. Dziś warto pokazać, że w okresie tzw. „pierwszych Sowietów” mieliśmy wspólnego wroga, a także to, że rozpalona wówczas nienawiść między Polakami a Ukraińcami, została później wykorzystana przez skrajny ukraiński ruch nacjonalistyczny w postaci tragicznych wydarzeń na Wołyniu. Tymczasem mieliśmy wspólnego wroga, który niszczył także ukraińską inteligencję, stosował surowe represje wobec ukraińskich polityków reprezentujących demokratyczne postawy, traktował społeczność ukraińską instrumentalnie. Mieliśmy więc wspólnego wroga.

Realizacja projektu polegać będzie na:

1) prowadzeniu kwerendy w archiwach polskich, głównie w Archiwum Państwowym w Przemyślu oraz w Archiwum Akt Nowych w Warszawie;

2) przygotowaniu 8 wykładów publicznych poświęconych tematyce zadania;

3) opublikowaniu 50 opracowanych dokumentów na stronie internetowej Instytutu i ukraińskiego partnera Lwowskiej Obwodowej Uniwersalnej Biblioteki Naukowej. Dane te na stronach internetowych będą utrzymywane i aktualizowane w kolejnych latach;

4) zaopatrzeniu ukraińskich bibliotek w wydane przez Instytut książki poświęcone stosunkom polsko-ukraińskim w czasach najnowszych;

5) wydaniu drukiem publikacji Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów, w której zamierzamy zamieścić ok. 100 dokumentów obrazujących politykę „pierwszych Sowietów”.

II. Ramy chronologiczne projektu:

Projekt obejmował będzie lata 1939-1941, czyli okresokupacji Wołynia przez tzw. „pierwszych Sowietów”.

III. Materiały będące przedmiotem analizy w projekcie:

Dotychczas PWIN prowadził intensywne w kwerendy w archiwach historycznych i obwodowych w następujących miastach: Kijów, Równe, Łuck. Zebrano 1455 dokumentów, znaczną część z nich wydano drukiem w opracowaniu merytorycznym i przekładzie z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język polski w 3 tomach Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów. Na opracowanie i wydanie czeka jeszcze ponad 100 posiadanych już przez nas dokumentów. Wśród zebranych przez PWIN akt znajdą się głównie akta śledcze i sądowe dotyczące osób uznanych przez NKWD za szczególnie niebezpieczne dla nowego systemu, a więc byłych polskich wojskowych w tym kontraktowych narodowości ukraińskiej, funkcjonariuszy Korpusu Ochrony Pogranicza, urzędników państwowych, ale także zwykłych osadników narodowości polskiej oraz ukraińskiej. Byli sądzeni nawet za wyrażane jeszcze przed wojną poglądy antykomunistyczne. Najbardziej rygorystycznie traktowano podejrzanych o tworzenie na Wołyniu antysowieckich organizacji konspiracyjnych. Wyroki wydawane przez Kolegium Specjalne przy Ludowym Komisarzu Spraw Wewnętrznych ZSRR oraz Trybunał Wojskowy 5. Armii Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego były surowe: od kary śmierci wraz z konfiskatą majątku po wieloletnie zesłanie do obozów pracy.

IV. Zespół realizujący projekt:

1) Prof. dr hab. Stanisław STĘPIEŃ– historyk dziejów najnowszych, kierownik projektu, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu;

2) Dr Anna SICIAK – historyk kultury XIX i XX wieku, bibliograf, bibliotekoznawca;

3) Mgr Bogumiła KOWAL– historyk, archiwista;

4) Mgr Anna ZELWAK –filolog ukrainista, tłumacz;

5) Lic. Ludmiła KOZŁOWSKA – filolog ukrainista, tłumacz;

6) Mgr Ryszard T. ŁAMASZ– kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna projektu.

Stronę ukraińską reprezentował będzie Iwan SWARNYK – dyrektor Lwowskiej Obwodowej Uniwersalnej Biblioteki Naukowej, który od wielu lat współpracuje z PWIN w Przemyślu.

V. Udział i sposób zaangażowania partnera zagranicznego w realizację zadania publicznego:

Partnerem zagranicznym do realizacji wspólnego projektu będzie Lwowska Obwodowa Uniwersalna Biblioteka Naukowa / Львівська обласна універсальна наукова бібліотека która od wielu lat współpracuje z PWIN.

Lwowska Obwodowa Uniwersalna Biblioteka Naukowa w ramach realizacji zadania publicznego zobowiązuje się:

1) umieszczać na stronie internetowej www. informacje o realizowanym projekcie;

2) promować projekt i jego efekty w środowisku ukraińskim;

3) organizować we Lwowie promocje książek wydanych w ramach projektu;

4) brać udział w przygotowywaniu do druku i opatrywaniu aparatem naukowym dokumentów publikowanych w publikach wydawanych w ramach projektu;

5) przygotowywać tematyczne wykłady związane z problematyką projektu;

6) prowadzić w bibliotekach kwerendę w poszukiwaniu informacji prasowych dotyczących represji sowieckich w latach 1939-1941;

7) współpracować z Instytutem w zakresie kupna książek ukraińskich poruszających problematykę represji sowieckich w okupowanej ludności w okresie tzw. „pierwszych Sowietów”;

8) kolportować (wysyłać bezpłatnie) publikacje wydane w ramach projektu do bibliotek ukraińskich;

Mamy nadzieję, że promować i rozpowszechniać dalej te wydarzenia będzie również środowisko dziennikarskie (jeden z beneficjentów programu).

VI. Główne zadania badawcze realizowane w projekcie:

Bezpośrednimi rezultatami projektu będą:

1) wygłoszenie 8 wykładów publicznych poświęconych tematyce zadania;

2) zamieszczanie na stronie internetowej Instytutu 50 opracowanych naukowo dokumentów obrazujących politykę Sowietów wobec Polaków i Ukraińców;

3) przełożenie z języka rosyjskiego i ukraińskiego ok. 50 opracowanych dokumentów zebranych w ramach projektu;

4) wydanie drukiem publikacji Wołyń za „pierwszych Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór dokumentów; Format B 5, 500 egz.

Zainteresowanych powyższą tematyką zapraszamy do współpracy.

Zakończenie i podsumowanie projektu planowane jest w grudniu 2024 r.

Projekt w PDF

Nazwa zadania:

POZOSTALI NA UKRAINIE

ALE NIE PRZESTALI BYĆ POLAKAMI

Projekt finansowany w ramach programu grantowego
Centrum Mieroszewskiego „II Otwarty Konkurs”

Wartość finansowania: 50.000,00 zł

Projekt realizowany od 1 maja do 30 października 2024 r.

I. Cel badań projektu:

Celem projektu jest zgromadzenie, opracowanie i udostępnienie zainteresowanym materiałów archiwalnych dotyczących życia Polaków na Ukrainie Radzieckiej w latach 1917-1939, a przez to odtworzenie w miarę kompletnego obrazu społeczności polskiej zmuszonej żyć w warunkach sowieckiego totalitaryzmu. Szczególnie istotne będzie badanie takich kwestii jak: represje wobec mniejszości polskiej w ZSRR, zmiany demograficzne wynikające z polityki narodowościowej Moskwy, udział Polaków w gospodarce ZSRR, oraz opór ludności polskiej wobec postępującej ateizacji i sowietyzacji. Dokumenty zebrane z archiwów ukraińskich (zwłaszcza ze wschodnich obwodów), pozwalają na rekonstrukcję tamtejszych struktur społecznych i wartości kulturowych, a także ukazanie wspólnoty losów różnych narodowości represjonowanych na obszarze USRR.

Realizowany projekt obejmuje więc zadania o charakterze dokumentacyjnym, źródłowym i edytorskim i ma na celu solidne udokumentowanie polskiego dziedzictwa wytworzonego na terytorium znajdującego się dziś poza granicami kraju.

Realizacja projektu polegać będzie na:

1) prowadzeniu kwerend archiwalnych i bibliotecznych;

2) opracowaniu naukowym zebranych dokumentów;

3) przekład dokumentów z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język polski;

4) wydaniu drukiem publikacji Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: Lata 1917-1939 – tom 12 (wcześniej w ramach programu NPRH Ministerstwa Nauki i szkolnictwa Wyższego wydano (11 tomów dokumentów pochodzących z archiwów ukraińskich);

5) zdigitalizowanie 150 dokumentów z archiwów ukraińskich i udostepnienie ich na stronie www. PWIN. Dane te na stronach internetowych będą utrzymywane i aktualizowane w kolejnych latach.

II. Ramy chronologiczne projektu:

Projekt obejmował będzie lata 1917-1939 i dotyczył obszarów Ukrainy Radzieckiej z tamtego okresu, zamieszkiwanych przez duże skupiska ludności polskiej.

III. Materiały będące przedmiotem analizy w projekcie:

PWIN w latach 2018–2023 prowadził intensywne kwerendy w ukraińskich archiwach historycznych i obwodowych w następujących miastach: Chersoń, Czernichów, Mikołajów, Winnica. Zebrano wówczas 1455 dokumentów, znaczną część z nich wydano drukiem. Na opracowanie i wydanie czeka jeszcze ponad 300 posiadanych już przez nas dokumentów z lat 1917-1939. W ramach projektu prowadzić będziemy kwerendę uzupełniającą w archiwach, prasie oraz czasopismach polskich i ukraińskich.

Wśród zebranych przez PWIN akt znajdą się akta ukazujące funkcjonowanie ludności polskiej na Ukrainie Radzieckiej w okresie NEP-u (1924-1929) oraz akta śledcze i sądowe represjonowanej ludności polskiej z lat 1930-1939. Okres NEP-u jest bardzo ważny w naszych badaniach gdyż wówczas funkcjonowały polskie rady wiejskie (selsowiety) oraz Polski Rejon Narodowościowy w Marchlewsku. Przebadaliśmy dotychczas polskie rady wiejskie w okolicach Chersonia oraz Chmielnickiego. Po rezygnacji z NEP-u nastąpiła silna sowietyzacja zarówno narodu podstawowego – Ukraińców, jak i żyjących tradycyjnie na Ukrainie mniejszości narodowych, w tym polskiej. Nastąpiło gwałtowne przejście do kolektywizacji i gospodarki nakazowo-rozdzielczej, czego efektem był głód na Ukrainie oraz zaplanowane na szeroką skalę represje w stosunku do mniejszości narodowych. Przed masowymi aresztowaniami nie chroniła już ani przynależność do partii komunistycznej, ani zasługi dla ZSRR. Represje dotknęły zarówno wysokich funkcjonariuszy państwowych, jak również zwykłych robotników i chłopów polskiego pochodzenia.

IV. Zespół realizujący projekt:

1) Dr hab. Stanisław STĘPIEŃ, prof. PANS – historyk dziejów najnowszych, kierownik projektu, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu;

2) Dr Anna SICIAK – historyk kultury XIX i XX wieku, bibliograf, bibliotekoznawca;

3) Mgr Bogumiła KOWAL – historyk, archiwista;

4) Mgr Anna ZELWAK – filolog ukrainista, tłumacz;

5) Lic. Ludmiła KOZŁOWSKA – filolog ukrainista, tłumacz;

6) Mgr Ryszard T. ŁAMASZ – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna projektu.

Nie przewidujemy partnera projektu, a jedynie konsultantów ukraińskich w wykonaniu zadania. Planujemy współpracę z profesorami Władysławem Werstiukiem, Ihorem Czornowołem, Leonidem Zaszkilniakiem oraz Olehem Pawłyszynem.

V. Główne zadania badawcze realizowane w projekcie:

Bezpośrednimi rezultatami projektu będą:

1) publikacja wydana drukiem pt. Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: Lata 1917-1939, t. 12, nakład 500 egz.

2) rozpowszechnienie wymienionej wyżej publikacji, przez rozesłanie bezpłatne do czołowych bibliotek uniwersyteckich naukowych oraz powszechnych, w tym części egzemplarzy na Ukrainie;

2) zdigitalizowanie 150 stron dokumentów poświęconych tematyce zadania i umieszczenie ich metryczek oraz najciekawszych dokumentów na stronie Instytutu: www.pwin.pl

Zainteresowanych powyższą tematyką zapraszamy do współpracy. Nasz adres internetowy: instytut@pwin.pl

Zakończenie i podsumowanie projektu planowane jest w październiku 2024 r.

Projekt w PDF