|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
PROJEKTY REALIZOWANE WOŁYŃ I GALICJA ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW” (1939-1941). LOSY LUDNOŚCI I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Nazwa zadania: WOŁYŃ
I GALICJA ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW”(1939-1941). LOSY LUDNOŚCI Projekt
finansowany z budżetu państwa w ramach konkursu Wartość finansowania: 96.000,00 zł Krótki opis
zadania Zadanie
publiczne finansowane
przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w
konkursie „Dyplomacja publiczna 2024” Priorytet
III.: Polska silna swoją wielowiekową historią i
wielokulturowym dziedzictwem. Upowszechnianie wiedzy o Polsce ze
szczególnym uwzględnieniem najnowszej historii Polski Projekt realizowany jest od 15 kwietnia do 15 grudnia 2024
r. I. Cel badań projektu: Celem projektu są działania
na rzecz tworzenia pozytywnego klimatu do realizacji zadań polskiej polityki
zagranicznej oraz wzmacniania pozytywnego wizerunku Polski wśród
społeczeństwa Ukrainy. Realizując projekt pragniemy przybliżyć Polakom i
Ukraińcom tragiczny okres w dziejach obu narodów, jakim była zrealizowana w
oparciu o pakt Ribbentrop–Mołotow sowiecka okupacja Wołynia w latach
1939–1941. Był to tzw. okres „pierwszych Sowietów”, który charakteryzował się
niemal powszechnymi represjami wobec polskiej i ukraińskiej inteligencji,
posłów do polskiego parlamentu, działaczy partii demokratycznych, duchownych
Kościołów rzymskokatolickiego i prawosławnego. Na porządku dziennym były
aresztowania, wywózki w głąb ZSRR, rozpalanie wzajemnej nienawiści między
oboma narodami, przedstawianie Polaków, jako odwiecznych wrogów
i wyzyskiwaczy narodu ukraińskiego, „złodziei ukraińskiej ziemi”.
Zawiodły wówczas nadzieje Ukraińców, że nowy reżim potraktuje ich jako
gospodarzy zajętych terenów. Dziś warto pokazać, że w okresie tzw.
„pierwszych Sowietów” mieliśmy wspólnego wroga, a także to, że rozpalona
wówczas nienawiść między Polakami a Ukraińcami, została później wykorzystana
przez skrajny ukraiński ruch nacjonalistyczny w postaci tragicznych wydarzeń
na Wołyniu. Tymczasem mieliśmy wspólnego wroga, który niszczył także
ukraińską inteligencję, stosował surowe represje wobec ukraińskich polityków
reprezentujących demokratyczne postawy, traktował społeczność ukraińską
instrumentalnie. Mieliśmy więc wspólnego wroga. Realizacja projektu polegać
będzie na: 1) prowadzeniu
kwerendy w archiwach polskich, głównie w Archiwum Państwowym w Przemyślu oraz
w Archiwum Akt Nowych w Warszawie; 2) przygotowaniu 8
wykładów publicznych poświęconych tematyce zadania; 3) opublikowaniu 50
opracowanych dokumentów na stronie internetowej Instytutu i ukraińskiego
partnera Lwowskiej Obwodowej Uniwersalnej Biblioteki Naukowej. Dane te na
stronach internetowych będą utrzymywane i aktualizowane w kolejnych latach; 4) zaopatrzeniu
ukraińskich bibliotek w wydane przez Instytut książki poświęcone stosunkom
polsko-ukraińskim w czasach najnowszych; 5) wydaniu drukiem
publikacji Wołyń za „pierwszych
Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór
dokumentów, w której zamierzamy zamieścić ok. 100 dokumentów
obrazujących politykę „pierwszych Sowietów”. II. Ramy chronologiczne projektu: Projekt obejmował będzie
lata 1939-1941, czyli okres okupacji Wołynia przez tzw. „pierwszych
Sowietów”. III. Materiały będące przedmiotem analizy w projekcie: Dotychczas PWIN prowadził
intensywne kwerendy w archiwach
historycznych i obwodowych w następujących miastach: Kijów, Równe, Łuck.
Zebrano 1455 dokumentów, znaczną część z nich wydano drukiem w opracowaniu
merytorycznym i przekładzie z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język
polski w 3 tomach Wołyń za „pierwszych
Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór
dokumentów. Na opracowanie i wydanie czeka jeszcze ponad 100 posiadanych
już przez nas dokumentów. Wśród zebranych przez PWIN akt znajdą się głównie
akta śledcze i sądowe dotyczące osób uznanych przez NKWD za szczególnie
niebezpieczne dla nowego systemu, a więc byłych polskich wojskowych w tym
kontraktowych narodowości ukraińskiej, funkcjonariuszy Korpusu Ochrony
Pogranicza, urzędników państwowych, ale także zwykłych osadników narodowości
polskiej oraz ukraińskiej. Byli sądzeni nawet za wyrażane jeszcze przed wojną
poglądy antykomunistyczne. Najbardziej rygorystycznie traktowano podejrzanych
o tworzenie na Wołyniu antysowieckich organizacji konspiracyjnych.
Wyroki wydawane przez Kolegium Specjalne przy Ludowym Komisarzu Spraw
Wewnętrznych ZSRR oraz Trybunał Wojskowy 5. Armii Kijowskiego Specjalnego
Okręgu Wojskowego były surowe: od kary śmierci wraz z konfiskatą majątku po
wieloletnie zesłanie do obozów pracy. IV. Zespół realizujący
projekt: 1) Prof. dr hab.
Stanisław STĘPIEŃ – historyk dziejów najnowszych, kierownik projektu, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu
Naukowego w Przemyślu; 2) Dr Anna SICIAK – historyk kultury XIX
i XX wieku, bibliograf, bibliotekoznawca; 3) Mgr Bogumiła KOWAL– historyk, archiwista; 4) Mgr Anna ZELWAK – filolog ukrainista,
tłumacz; 5) Lic. Ludmiła KOZŁOWSKA – filolog
ukrainista, tłumacz; 6) Mgr Ryszard T.
ŁAMASZ – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna projektu. Stronę ukraińską reprezentował będzie Iwan SWARNYK – dyrektor Lwowskiej Obwodowej Uniwersalnej
Biblioteki Naukowej, który od wielu lat współpracuje z PWIN w Przemyślu. V. Udział i sposób zaangażowania partnera zagranicznego w realizację
zadania publicznego: Partnerem zagranicznym do
realizacji wspólnego projektu będzie Lwowska Obwodowa Uniwersalna Biblioteka
Naukowa / Львівська
обласна
універсальна
наукова бібліотека,
która od wielu lat współpracuje z PWIN. Lwowska Obwodowa
Uniwersalna Biblioteka Naukowa w ramach realizacji zadania publicznego
zobowiązuje się: 1) umieszczać na
stronie internetowej www. informacje o realizowanym projekcie; 2) promować projekt i
jego efekty w środowisku ukraińskim; 3) zorganizować we
Lwowie promocję książki wydanej w ramach projektu; 4) brać udział w
przygotowywaniu do druku i opatrywaniu aparatem naukowym dokumentów
opublikowanych w publikacji wydawanej w ramach projektu; 5) przygotowywać
tematyczne wykłady związane z problematyką projektu; 6) prowadzić w
bibliotekach kwerendę w poszukiwaniu informacji prasowych dotyczących
represji sowieckich w latach 1939-1941; 7) współpracować z Instytutem
w zakresie kupna książek ukraińskich poruszających problematykę represji
sowieckich w okupowanej ludności w okresie tzw. „pierwszych Sowietów”; 8) kolportować
(wysyłać bezpłatnie) publikacje wydane w ramach projektu do bibliotek
ukraińskich; Mamy nadzieję, że promować i rozpowszechniać dalej te
wydarzenia będzie również środowisko dziennikarskie (jeden z beneficjentów
programu). VI. Główne zadania badawcze realizowane w projekcie: Bezpośrednimi rezultatami projektu będą: 1) wygłoszenie 8
wykładów publicznych poświęconych tematyce zadania; 2) zamieszczenie na
stronie internetowej Instytutu 50 opracowanych naukowo dokumentów
obrazujących politykę Sowietów wobec Polaków i Ukraińców; 3) przełożenie z
języka rosyjskiego i ukraińskiego ok. 100 opracowanych dokumentów zebranych w
ramach projektu; 4) wydanie drukiem
publikacji Wołyń za „pierwszych
Sowietów”. Losy ludności polskiej i polskiego dziedzictwa kulturowego. Zbiór
dokumentów; Format B 5, 500 egz. Zainteresowanych powyższą
tematyką zapraszamy do współpracy. Zakończenie i podsumowanie projektu planowane jest w
grudniu 2024 r. Opracowane naukowo
dokumenty obrazujące politykę Sowietów wobec Polaków i Ukraińców |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nazwa zadania: POZOSTALI
NA UKRAINIE ALE NIE PRZESTALI BYĆ POLAKAMI
Projekt
finansowany w ramach programu grantowego
Wartość finansowania: 50.000,00 zł
Projekt realizowany od 1 maja do 30
października 2024 r.
I. Cel badań projektu:
Celem projektu jest zgromadzenie, opracowanie i udostępnienie zainteresowanym materiałów archiwalnych dotyczących życia Polaków na Ukrainie Radzieckiej w latach 1917-1939, a przez to odtworzenie w miarę kompletnego obrazu społeczności polskiej zmuszonej żyć w warunkach sowieckiego totalitaryzmu. Szczególnie istotne będzie badanie takich kwestii jak: represje wobec mniejszości polskiej w ZSRR, zmiany demograficzne wynikające z polityki narodowościowej Moskwy, udział Polaków w gospodarce ZSRR, oraz opór ludności polskiej wobec postępującej ateizacji i sowietyzacji. Dokumenty zebrane z archiwów ukraińskich (zwłaszcza ze wschodnich obwodów), pozwalają na rekonstrukcję tamtejszych struktur społecznych i wartości kulturowych, a także ukazanie wspólnoty losów różnych narodowości represjonowanych na obszarze USRR. Realizowany projekt obejmuje więc zadania o charakterze dokumentacyjnym, źródłowym i edytorskim i ma na celu solidne udokumentowanie polskiego dziedzictwa wytworzonego na terytorium znajdującego się dziś poza granicami kraju. Realizacja projektu polegać będzie na: 1) prowadzeniu kwerend archiwalnych i bibliotecznych; 2) opracowaniu naukowym zebranych dokumentów; 3) przekładzie dokumentów z języka rosyjskiego i ukraińskiego na język polski; 4) wydaniu drukiem publikacji Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: Lata 1917-1939 – tom 12 (wcześniej w ramach programu NPRH Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydano 11 tomów dokumentów pochodzących z archiwów ukraińskich); 5) zdigitalizowaniu 150 dokumentów z archiwów ukraińskich i udostępnieniu ich na stronie www.pwin.pl. Dane te na stronach internetowych będą utrzymywane i aktualizowane w kolejnych latach.
II. Ramy chronologiczne projektu:
Projekt obejmował będzie lata 1917-1939 i dotyczył obszarów Ukrainy Radzieckiej z tamtego okresu, zamieszkiwanych przez duże skupiska ludności polskiej.
III. Materiały będące przedmiotem analizy w projekcie:
PWIN w latach 2018–2023 prowadził intensywne kwerendy w ukraińskich archiwach historycznych i obwodowych w następujących miastach: Chersoń, Czernihów, Mikołajów, Winnica. Zebrano wówczas 1455 dokumentów, znaczną część z nich wydano drukiem. Na opracowanie i wydanie czeka jeszcze ponad 300 posiadanych już przez nas dokumentów z lat 1917-1939. W ramach projektu prowadzić będziemy kwerendę uzupełniającą w archiwach, prasie oraz czasopismach polskich i ukraińskich. Wśród zebranych przez PWIN akt znajdą się akta ukazujące funkcjonowanie ludności polskiej na Ukrainie Radzieckiej w okresie NEP-u (1924-1929) oraz akta śledcze i sądowe represjonowanej ludności polskiej z lat 1930-1939. Okres NEP-u jest bardzo ważny w naszych badaniach gdyż wówczas funkcjonowały polskie rady wiejskie (selsowiety) oraz Polski Rejon Narodowościowy w Marchlewsku. Przebadaliśmy dotychczas polskie rady wiejskie w okolicach Chersonia oraz Chmielnickiego. Po rezygnacji z NEP-u nastąpiła silna sowietyzacja zarówno narodu podstawowego – Ukraińców, jak i żyjących tradycyjnie na Ukrainie mniejszości narodowych, w tym polskiej. Nastąpiło gwałtowne przejście do kolektywizacji i gospodarki nakazowo-rozdzielczej, czego efektem był głód na Ukrainie oraz zaplanowane na szeroką skalę represje w stosunku do mniejszości narodowych. Przed masowymi aresztowaniami nie chroniła już ani przynależność do partii komunistycznej, ani zasługi dla ZSRR. Represje dotknęły zarówno wysokich funkcjonariuszy państwowych, jak również zwykłych robotników i chłopów polskiego pochodzenia.
IV. Zespół realizujący projekt:
1) Dr hab. Stanisław STĘPIEŃ, prof. PANS – historyk dziejów najnowszych, kierownik projektu, dyrektor Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego w Przemyślu; 2) Dr Anna SICIAK – historyk kultury XIX i XX wieku, bibliograf, bibliotekoznawca; 3) Mgr Bogumiła KOWAL – historyk, archiwista; 4) Mgr Anna ZELWAK – filolog ukrainista, tłumacz; 5) Lic. Ludmiła KOZŁOWSKA – filolog ukrainista, tłumacz; 6) Mgr Ryszard T. ŁAMASZ – kierownik Biura Instytutu, koordynacja techniczna projektu. Nie przewidujemy partnera projektu, a jedynie konsultantów ukraińskich w wykonaniu zadania. Planujemy współpracę z profesorami Władysławem Werstiukiem, Ihorem Czornowołem, Leonidem Zaszkilniakiem oraz Olehem Pawłyszynem. V. Główne zadania badawcze realizowane w projekcie:
Bezpośrednimi rezultatami projektu będą: 1) publikacja wydana drukiem pt. Polacy na Ukrainie. Zbiór dokumentów, cz. 1: Lata 1917-1939, t. 12, nakład 500 egz. 2) rozpowszechnienie wymienionej wyżej publikacji, przez rozesłanie bezpłatne do czołowych naukowych bibliotek uniwersyteckich naukowych oraz powszechnych, w tym części egzemplarzy na Ukrainie; 3) zdigitalizowanie 150 stron dokumentów poświęconych tematyce zadania i umieszczenie ich metryczek oraz najciekawszych dokumentów na stronie Instytutu: www.pwin.pl Zainteresowanych powyższą tematyką zapraszamy do współpracy. Nasz adres internetowy: instytut@pwin.pl
Zakończenie i podsumowanie projektu planowane jest w październiku 2024 r. Metryczki opracowanych
w projekcie dokumentów oraz ich skany |
Ciąg dalszy powyższych dokumentów w zbiorach PWIN